Chăm sóc đặc biệt là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Định nghĩa chăm sóc đặc biệt

Chăm sóc đặc biệt (intensive care) là mô hình điều trị y khoa chuyên sâu dành cho bệnh nhân có tình trạng cấp cứu hoặc rối loạn chức năng sống nặng, không thể hồi phục nhanh chóng. Đây là giai đoạn điều trị có mức độ theo dõi chặt chẽ, yêu cầu can thiệp y tế tức thời, sử dụng máy móc và thiết bị hỗ trợ chức năng cơ thể.

Mô hình này thường được triển khai tại các đơn vị hồi sức tích cực (ICU – Intensive Care Unit) trong bệnh viện. Nhân sự và trang thiết bị tại ICU được tổ chức chuyên biệt để giám sát liên tục các chỉ số sinh hiệu, hỗ trợ hô hấp – tuần hoàn, điều chỉnh cân bằng điện giải và xử trí biến chứng cấp tính.

Phân biệt với các hình thức chăm sóc thông thường, chăm sóc đặc biệt tập trung vào chức năng sinh tồn, dùng các phương pháp kỹ thuật cao như thở máy xâm lấn, lọc máu liên tục và thuốc vận mạch, nhằm nâng cao tỷ lệ sống sót và giảm biến chứng nghiêm trọng.

Phân biệt chăm sóc đặc biệt với chăm sóc cấp cứu và hồi phục

Chăm sóc đặc biệt khác biệt với chăm sóc cấp cứu (emergency care) ở mục tiêu và thời gian can thiệp. Cấp cứu tập trung vào xử trí nhanh trong vài giờ đầu khi bệnh nhân mới nhập viện, nhằm cứu sống trong tình huống khẩn cấp, trong khi ICU tiếp tục hỗ trợ từ vài ngày đến nhiều tuần để ổn định và phục hồi chức năng.

So với chăm sóc phục hồi chức năng (rehabilitation), chăm sóc đặc biệt đặt ưu tiên vào giám sát sự sống và ngăn ngừa tổn thương cấp tính. Hồi phục chức năng tập trung vào phục hồi dài hạn, giúp bệnh nhân trở lại hoạt động hàng ngày và giảm khuyết tật sau điều trị.

Bảng so sánh tiêu chí:

Tiêu chí	Chăm sóc đặc biệt (ICU)	Cấp cứu (ER)
Mục tiêu	Giám sát, duy trì sự sống dài hạn	Ứng phó khẩn cấp, cứu sống ngay lập tức
Thời gian can thiệp	Nhiều ngày đến vài tuần	Vài giờ
Thiết bị y tế	Máy thở, lọc máu, monitor 24/7	Thiết bị cơ bản xử trí khẩn cấp

Đối tượng cần chăm sóc đặc biệt

Đối tượng áp dụng mô hình chăm sóc đặc biệt là bệnh nhân mắc ít nhất một rối loạn chức năng cơ bản như hô hấp, tim mạch, thần kinh, thận hoặc nhiễm trùng đe dọa tính mạng. Các trường hợp điều trị tại ICU thường bao gồm:

• Chấn thương đa cơ quan sau tai nạn
• Hậu phẫu phức tạp (tim mạch, thần kinh sọ não, ghép tạng)
• Sốc nhiễm trùng (sepsis), ARDS, suy hô hấp
• Suy chức năng thận cấp và cần lọc máu liên tục (CRRT)
• Người cao tuổi có bệnh mãn tính nặng hoặc bệnh nền đa dạng

Các bác sĩ hồi sức áp dụng thang điểm như APACHE II, SOFA, GCS để đánh giá mức độ nghiêm trọng và quyết định nhập ICU hoặc điều chỉnh phác đồ điều trị, nhờ đó tối ưu hóa hiệu quả và dự báo tiên lượng.

Các chức năng hỗ trợ trong chăm sóc đặc biệt

Trong ICU, nhiều chức năng sống được hỗ trợ hoặc thay thế bằng công nghệ y khoa chuyên sâu:

• Thông khí nhân tạo: sử dụng máy thở xâm lấn hoặc không xâm lấn để hỗ trợ hoặc thay thế chức năng hô hấp.
• Thuốc vận mạch và hồi sức dịch: duy trì áp lực máu, lưu lượng tuần hoàn và cung cấp oxy đến mô.
• Lọc máu liên tục (CRRT): hỗ trợ chức năng thận ở bệnh nhân suy thận cấp hoặc nhiễm độc.
• Monitor sinh hiệu liên tục: theo dõi nhịp tim, huyết áp xâm lấn, nhịp thở, SpO₂, cân bằng điện giải và khí máu.
• Kiểm soát nhiễm trùng: sử dụng kháng sinh phổ rộng, biện pháp vô khuẩn chuyên nghiệp, phòng ngừa biến chứng tại ICU.

Sự phối hợp giữa bác sĩ hồi sức, điều dưỡng ICU, kỹ thuật viên hô hấp và chuyên gia đa ngành là nền tảng để tổ chức điều trị hiệu quả, đảm bảo theo dõi sát sao và xử lý nhanh các tình huống cấp tính.

Tiêu chuẩn và cơ sở vật chất ICU

Đơn vị chăm sóc đặc biệt (ICU) được thiết kế để đáp ứng các yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn, vô khuẩn và hiệu quả điều trị. Theo Society of Critical Care Medicine, ICU cần đảm bảo tỷ lệ điều dưỡng 1:1 hoặc 1:2 tùy mức độ nặng của bệnh nhân, nhằm duy trì sự giám sát và can thiệp liên tục.

Một ICU hiện đại thường bao gồm:

• Giường bệnh có hệ thống điều khiển đa hướng, tích hợp cân điện tử
• Máy thở xâm lấn và không xâm lấn, có thể điều chỉnh theo nhiều chế độ
• Hệ thống theo dõi trung tâm: ECG, SpO₂, huyết áp động mạch, CVP, ICP
• Máy lọc máu liên tục (CRRT), bơm tiêm điện và máy truyền dịch thông minh
• Phòng áp lực âm để cách ly bệnh nhân truyền nhiễm

Các tiêu chuẩn thiết kế còn bao gồm kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng tự nhiên, giảm tiếng ồn và không gian đủ để thao tác cấp cứu, đồng thời có lối tiếp cận nhanh cho nhân viên y tế.

Vai trò của đội ngũ y tế trong chăm sóc đặc biệt

Đội ngũ nhân sự ICU là yếu tố quyết định đến chất lượng chăm sóc. Một ca điều trị thường có sự phối hợp giữa bác sĩ hồi sức, điều dưỡng ICU, kỹ thuật viên hô hấp, dược sĩ lâm sàng và chuyên gia từ các chuyên khoa liên quan.

Điều dưỡng ICU không chỉ đảm nhiệm chăm sóc cơ bản mà còn giám sát thiết bị, điều chỉnh máy thở, thực hiện y lệnh điều trị khẩn cấp và theo dõi diễn biến lâm sàng từng phút. Đào tạo liên tục và kỹ năng phản ứng nhanh là yêu cầu bắt buộc.

Dược sĩ lâm sàng trong ICU hỗ trợ kê đơn chính xác, điều chỉnh liều thuốc dựa trên chức năng gan thận, tương tác thuốc và tình trạng cấp cứu. Ngoài ra, chuyên viên dinh dưỡng và nhân viên tâm lý cũng tham gia đánh giá và hỗ trợ hồi phục toàn diện.

Đánh giá hiệu quả và kết quả điều trị

Hiệu quả chăm sóc đặc biệt không chỉ đo bằng tỷ lệ sống sót mà còn bằng các chỉ số chức năng, chất lượng sống và tỷ lệ biến chứng. Một số chỉ số chính:

• ICU mortality rate: tỷ lệ tử vong trong đơn vị ICU
• ICU length of stay: thời gian nằm ICU trung bình
• Mechanical ventilation duration: số ngày thở máy
• Nosocomial infection rate: tỷ lệ nhiễm khuẩn bệnh viện (VAP, BSI, UTI...)

Điều quan trọng là đánh giá hậu ICU – nhiều bệnh nhân sau điều trị gặp hội chứng ICU (PICS – Post-Intensive Care Syndrome), bao gồm suy giảm nhận thức, yếu cơ kéo dài và rối loạn tâm thần (trầm cảm, lo âu, PTSD).

Thách thức trong chăm sóc đặc biệt

Một số khó khăn lớn vẫn đang tồn tại trong lĩnh vực chăm sóc đặc biệt toàn cầu:

• Thiếu hụt bác sĩ hồi sức và điều dưỡng ICU có đào tạo chuyên sâu
• Áp lực tài chính cao do chi phí điều trị ICU lớn
• Rủi ro lây nhiễm chéo và vi khuẩn kháng thuốc trong môi trường ICU
• Vấn đề đạo đức liên quan đến quyết định ngừng điều trị với bệnh nhân tiên lượng xấu

Đại dịch COVID-19 là minh chứng cho sự quá tải của hệ thống ICU trên toàn cầu, khi số ca bệnh nặng vượt quá số giường và máy thở sẵn có. Nhiều quốc gia đã phải xây dựng ICU dã chiến hoặc điều chỉnh tiêu chí nhập ICU để tối ưu hóa nguồn lực.

Tài liệu tham khảo

• Society of Critical Care Medicine – ICU Statistics
• Vincent J-L et al. (2020). Critical care – where have we been and where are we going?
• UpToDate – Overview of the Intensive Care Unit
• JAMA – Outcomes of Critically Ill Patients With COVID-19
• Nguyễn Văn Hiếu (2022), Hồi sức tích cực: Cơ sở và thực hành, NXB Y học